James Webb Uzay Teleskobu: İlk Günden Bugüne Neler Yaptı?

İnsanlık tarihi uzun zamandan beri uzayı ve evreni keşfedebilmek için çeşitli çalışmalar yürütüyor. Teknoloji bu kadar gelişmemişken bile gözünü yukarıya çevirip, gökyüzü ve uzayla ilgili pek çok bilim insanı değerli keşiflerde bulunmuştu. 1608 yılında Hans Lippershey tarafından teleskobun icadı ile gökyüzü gözlemlerinde yeni bir boyuta geçilmişti. Ardından 1609 senesinde Galileo Gelilei teleskobu kullanarak önemli gözlemlere başlamıştı.

Bugün ise teknoloji ve bilimin gelişimi ile gökyüzü gözlemleri ve uzay araştırmaları bambaşka bir noktaya ulaştı. 1990’lı yıllarda ilk uzay teleskobu olarak tarihe geçen Hubble Uzay Teleskobu, astronomi alanında adeta devrim niteliği taşıyacak keşiflerde büyük rol oynamıştı. Bugün ise Hubble Uzay Teleskobu’nu da geride bırakan ve daha şimdiden uzay araştırmalarında büyük keşifler sağlayan James Webb Uzay Teleskobu, evrene dair bildiğimiz tüm ezberleri bozuyor. Şimdi bu büyük icadın bugüne kadar gerçekleştirmiş olduğu keşiflere yakından bakalım.

James Webb Uzay Teleskobu

İsmini 1960’lı yıllarda NASA’da yöneteci olarak bulunan James E. Webb’ten alan James Webb Uzay Teleskobu, şuana kadar insanlığın uzaya gönderdiği en güçlü teleskoptur. Bu teleskop uzaya ilk gönderilen Hubble Uzay Teleskobu’nun ardılı olarak görülüyor. James Webb’in yapımında NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) öncülük yaparken, ESA (Avrupa Uzay Ajansı) ve CSA (Kanada Uzay Ajansı) destekçi olarak projede yer aldı. Bu uzay teleskobunun yapımı esnasında dünyanın dört bir yanında bilim insanları çalıştı ve birçok devlet projeye katkıda bulundu.

Çalışmaları neredeyse çeyrek asır süren James Webb Uzay Teleskobu, nihayet 2021’in Aralık ayında uzaya fırlatıldı. Teleskobun belirlenen yörüngesine girmesi ise Ocak 2022’de gerçekleşti. Bulunduğu yörünge ise dünyadan tam 1.5 milyon km. uzakta, yani ay ve dünya arasındaki uzaklığın nerdeyse 4 katı bir mesafede. Teleskobun, arı peteğine benzer şekilde tasarlanan altın kaplamalı aynaları ile evrende oluşan ilk yıldızları yani 13.5 milyar ışık yılı uzağı keşfetmesi bekleniyor. Gezegenleri bulmak için tasarlanan bu mucizevi teleskop, güneş sisteminin nasıl oluştuğuna ve evrenin evrimine dair sorulara da cevap arıyor.

Fırlatıldığı günden bugüne kısa bir süre geçmesine rağmen bilim dünyasının yanı sıra tüm insanlığı heyecanlandıran keşifler yapan James Webb Uzay Teleskobu, uzay çalışmaları kapsamında devrim yaratacak verilere imza atacağı düşünülüyor.

James Webb Uzay Teleskobu’nun Keşifleri

Aralık 2021’de yolculuğuna çıkan James Webb Uzay Teleskobu, Ocak 2022’sinde yörüngesine ulaşmış ve çalışmasına başlamıştı. Uzay araştırmacılarının büyük umutlar yüklediği teleskop, elde ettiği ilk görüntüler ile kendisini kanıtladı. James Webb Uzay Teleskobu, kısa süre içerisinde birden fazla ilke imza atmayı başardı. Teleskoptan gelen ilk görüntüler ise görenleri hayran bıraktı. Gelen ilk görüntüler, 12 Temmuz 2022’de yayınlandı. Bu görüntüler, şimdiye kadar uzayda elde edilen en yüksek kaliteye sahip, bugüne kadar elde edilen en derin kızılötesi görüntüler. James Webb’den gelen ilk görüntüleri şöyle sıralayabiliriz:

• SMACS 073:

• Bu gökadaya ait İlk tam renkli görüntü elde edilmiş oldu. Daha önceki çekimlerde henüz keşfedilemeyen binlerce detay bu görüntülerde ortaya çıkmıştır. Tüm dünyada heyecan yaratmayı başaran bu görüntüler, aslında milyarlarca yıl öncesine ait.

• Karina Bulutsusu:

• İçerisinde henüz açıklanamayan detaylarında bulunduğu bu görüntü, yüzlerce yeni yıldızı da gözler önüne seriyor.

• NGC 3132 (Güney Halka Bulutsusu):

• Gezegenimsi bir bulutsu olan NGC 3132’ye dair de muhteşem bir görüntü almayı başaran James Webb, ölmekte olan iki yıldızı bize gösteriyor. Daha önce böylesine görüntülenememiş bu yıldız ölümü, yeni bir incelemenin konusu olacak.

• Stephan Beşlisi:

• 5 galaksiden oluşan bu görüntüde, Stephan Beşlisi’nin merkezindeki süper kütleli bir kara deliği ve yıldızların doğumunu görebiliyoruz. Bu görüntü, galaksilerin evrimleşmesine ve süper kütleli karadelikleri dair ipuçları sunuyor.

• WASP – 96b:

• James Webb, bu görüntü ile WASP-96 b gezegeninin atmosferinde ilginç bir keşif yapmış oldu. Gezegene ait atmosferde suya işaret eden bazı kanıtlar mevcut. Bir ötegezegen olan WASP-96 b’nin atmosferi ile ilgili önemli bilgilere ulaşıldı.

Bu ilk görüntülerden sonra da James Webb Uzay Teleskobu, birbirinden önemli yeni keşiflerine devam etti. Teleskobun diğer tarihi keşifleri ise şu şekilde sıralayabiliriz:

• James Web, 2011’de keşfedilen WASP – 39 b isimli ötegezegenin atmosferinde karbondioksitin var olduğunu tespit etti. Böylece ötegezende ilk karbondioksit keşfi gerçekleşmiş oldu.

• Ağustos başında teleskop, ilk süpernovasını görüntüledi. Ölmekte olan yıldızın patlaması ile keşfedilen bu süpernova, yaklaşık olarak 3 milyar ışık yılı uzaklıkta yer alıyor.

• 35 milyar ışık yılı uzakta olan yeni bir galaksi keşfedildi. NASA galaksiye CEERS – 93316 ismini verdi. Böylece uzayda ilk kez bu kadar uzaktaki bir galaksi görüntülenmiş oldu.

Tüm bunların yanı sıra, James Webb Uzay Teleskobu, Hubble Uzay Teleskobu’nun daha önce yakaladığı bazı görüntüleri de yakaladı. Bu görüntüler, elbette daha detaylı ve yüksek çözünürlüğe sahip. Görüntüler arasındaki bu kalite farkı, daha önce keşfedilmeyenlere de kapı aralıyor. James Webb, 10 yıl kadar bir süre uzayda kalacak ve bu süre boyunca tarihe geçecek sayısız keşif yapacağının şimdiden sinyallerini verdi.

Şimdilerde NASA’nın Mars kaşifi Perseverance Mars helikopterinin deneme uçuşu için uygun bir nokta aramakta, bir yandan da Mars yüzeyinde yaptığı keşifleri dünyaya iletmekte. Nasa’nın yaptığı paylaşımda Perseverance, Kızıl Gezegen’den ilk yüksek kaliteli ses kaydını paylaştı.

İşte o ses kaydı:

Bu yazımızda ‘Astrofotoğrafçılık nedir?’ ve ‘Çekim yaparken nelere dikkat etmeliyiz?’ gibi sorulara yanıt arayacağız. Astrofotoğrafçılık gökyüzü, güneş sistemindeki gezegenlerin, yıldızların ve nebula gibi derin uzay fotoğrafları çeken fotoğrafçılık dalıdır. Bu fotoğrafçılık dalını kabaca 3’e ayırabiliriz; Geniş Açı, Güneş Sistemi ve Derin Uzay. Derin Uzay Fotoğrafçılığında teleskop gibi gelişmiş gözlem aletleri kullanılmaktadır.

Dikkat edilmesi gereken noktalar

Hava Durumu
Kapalı ve olumsuz hava şartlarında çekim yapmak imkânsızdır. Havanın açık olduğu ve mümkünse Ay’ın olmadığı gecelerde çekim yapmanız size eşsiz manzaralar sunacaktır. Ay ışığı yıldız fotoğraflarını olumsuz etkilediği için çekime çıkmadan önce Ay takvimini kontrol etmeyi unutmayın.

Şehir Işıkları
Gökyüzü fotoğrafları çekerken şehir ışıkları fotoğrafları olumsuz etkiler. Güzel gökyüzü fotoğrafları çekebilmek için şehir ışıklarının yoğun olduğu bölgelerden mümkün olduğunca uzaklaşmamız gerekir. Bu sayede ışıklardan ötürü göremediğimiz yıldızları da görüp çekme fırsatı yakalarız.

Fotoğraf Makinesi
Gökyüzü fotoğraflarını çekebilmek için teknik özellikleri iyi olan bir fotoğraf makineniz olmalıdır. Fotoğraf çekerken hızlı olmamız gerektiği için makinenizin ayarlarının nerelerde olduğunu iyi bilmeniz gerekir. Bunun yanında fotoğraf makinelerinizde bazı işlevlerin olması da önemlidir. Gökyüzü fotoğrafı çekerken makinelerimizin uzun pozlama işlevini kullanırız.

Ayarlar
Makine ayarlarını şu şekilde sıralayabiliriz;
• Makinenin tüm ayarları manuele geçmelidir.
• Diyafram değeri en açık ve ya en açığın bir üstü olmalıdır.
• Enstantene değeri 30-60 ya da bulb moduna geçirilmelidir.
• İso değerleri bulunan koşullara göre 1600-6400 arasında olmalıdır.
• Otomatik odaklama kapalı olmalıdır. (AF kapalı)
• AF yardımcı ışığı kapalı olmalıdır.
• Uzun pozlama gürültü giderici kapalı olmalıdır.
• Ön izleme kapalı olmalıdır.
• Çekilen fotoğraf makinesinin ekranı kapalı olmalıdır.
• Herhangi bir ışık kaynağından korunmak amaçlı lense parasoley takılmalıdır.
• Sıralı çekimlerde iki fotoğraf arası 1 saniye boşluk bırakılmalı ve fotoğraftaki titreşimi önlemek için uzaktan kumanda, cep telefonu ya da makine intervalometresi ile otomatik çekim yapılmalıdır.

Lens
Lens konusunu açmak gerekirse fotoğraf makineleriyle birlikte verilen kit lenslerle (18-55mm, 15-45mm) verimli sonuçlar alabilirsiniz. Yıldız çekimleri için geniş açılı lensler (16mm ve 80mm arası) kullanılır. Derin uzay çekimleri için tele lensler (80mm ve üstü) kullanılmaktadır.

Yardımcı Ekipmanlar
Gökyüzü fotoğrafları çekerken fotoğraf makinemizin sabit olması gerekir. Tripod gökyüzü fotoğrafı çeken fotoğrafçılar için olmazsa olmaz yardımcı ekipmanlardan biridir.

Bunların yanında;
• Fotoğrafı çekmek için doğru yeri ve doğru zamanı seçmek önemlidir. Örnek vermek gerekirse Kuzey Yarım Küre’de Samanyolu’nun fotoğraflamak için en iyi zaman Mart ve Eylül ayları arasında, tercihen yeni ay gecelerinde gece yarısı ile sabah 05.00 arasında çekim yapılmalıdır.
• Çekim yaptığınız mevsime göre giyinilmelidir. Bulunduğunuz konuma göre sizleri sıcak tutan giysileri yanınıza alın.
• Yanınıza yedek piller ve bellek kartları, bir kafa lambası alın. Piller soğuk havada daha hızlı boşaldıkları için pilleri cebinizde taşımayı unutmayın.

Fotoğrafları çektikten sonra;
Fotoğrafları işlemek için photoshop, lightroom ve istifleme için de sequator gibi programları bilmeniz gerekir.

Yerel haber kaynaklarının söylediğine göre, Çin’deki bir uzay merkezinde bulunan araştırmacılar, planlanmış bir roket fırlatmasından sadece haftalar önce, üslerinin dışında bir sinyal bozucu cihaz (jammer) bulduklarını açıkladı. Yangtze Evening News tarafından Pazar günü yapılan habere göre cihaz, yaklaşık iki hafta önce Gansu eyaletindeki Jiuquan Uydu Fırlatma Merkezi yakınında dolaşan bir otomobilde bulundu.

Uzay Merkezi, olayın bir sabotaj eylemi olup olmadığını söylemedi, ancak haber kaynağının söylediğine göre sinyal bozucu bir roketin navigasyon sistemlerine müdahale edebilir ve yoldan çıkmasına sebep olabilir.

Çin, Shenzhou-14 roketi aracılığıyla Tiangong Uzay İstasyonu’na üç astronot gönderecek. Mürettebat arasında, 2012 yılında uzaya gönderilen ilk Çinli kadın olan Liu Yang da bulunuyor.

Yangtze Evening News’in söylediğine göre, Jiuquan Uzay Merkezi’ndeki bilim insanları bu ayın başlarında “anormal” parazit sinyallerini tespit etmeye başladılar ve birkaç gün boyunca bu sinyalleri takip ettiler. South China Morning Post (SCMP) tarafından söylenilene göre keşfedilen bu cihaz, maksimum 10 metre menzile sahip olan tipik, küçük bir frekans vericiydi. Haber kaynağı, bu tür cihazların, büyük bir Çinli e-ticaret sitesi olan “Taobao” gibi web sitelerinden satın alınabileceğini bildirdi.

Merkezden bir bilim insanının SCMP’ye söylediğine göre, bu cihaz küçük olmasına rağmen, Dünya’nın 12.000 metreden yüksek olan noktalarından iletişim kurmak için planlanmasından dolayı zaten zayıf olan uyduların sinyallerini bozmak için kullanılabilir.

Bu mürettebatlı görev başarılı olursa, Çin’in Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) cevabı olan Tiangong Uzay İstasyonu’nun son inşaat aşaması başlamış olacak. Çinli astronotlar 2011 yılından bu yana ISS’den ABD güvenlik endişeleri nedeniyle yasaklanmıştı.

“Cennet Sarayı” anlamına gelen Tiangong, tek tek kurulacak üç modülden oluşuyor ve ilk modül Nisan 2021’den beri yörüngede.